Tam Adı: Muhammed bin Musa el-Harizmi
Doğum Yılı: MS 780
Doğum Yeri: Harezm (bugünkü Özbekistan)
Ölüm Yılı: MS 850
Alanları: Matematik, Astronomi, Coğrafya
Hayatı ve Eğitim
Muhammed bin Musa el-Harizmi, 780 yılında Harezm’de (günümüzün Özbekistan sınırlarında) dünyaya gelmiştir. “El-Harizmi” ismi, onun Harezm kökenli olduğunu belirtir. El-Harizmi, tarihte bilinen en büyük bilim insanlarından biri olarak kabul edilir ve özellikle matematik, astronomi, coğrafya ve haritacılık alanlarında önemli katkılarda bulunmuştur.
El-Harizmi’nin gençlik yılları hakkında fazla bilgi bulunmasa da, dönemin en büyük bilim merkezi olan Bağdat’a gelerek burada çalışmaya başladığı bilinmektedir. Bağdat’ta, Abbasiler döneminde Halife Memun tarafından kurulan ve bilimsel araştırmaların merkezi olan Beytü’l-Hikme (Bilgelik Evi) bünyesinde çalışmalar yapmıştır. Beytü’l-Hikme, birçok farklı medeniyetin bilimsel bilgilerini bir araya getiren, çeviri ve araştırma çalışmalarının yapıldığı bir merkezdi. Bu ortamda, el-Harizmi, antik Yunan, Hint ve Pers kaynaklarından gelen bilgileri Arapçaya çevirerek geliştirmiştir .
Matematik ve Cebir Alanındaki Çalışmaları
El-Harizmi, özellikle matematik alanında yaptığı çalışmalarla dünya tarihinde büyük bir iz bırakmıştır. Onun en bilinen eseri “Kitab el-Muhtasar fi Hisab el-Cebr ve’l-Mukabele” adlı çalışmasıdır. Bu eser, cebir (algebra) biliminin temelini atan ilk eserdir. Cebir terimi de el-Harizmi’nin kitabındaki “el-Cebr” kelimesinden türemiştir .
Cebir, daha önceki matematik çalışmalarından farklı olarak, denklemlerin sistematik olarak çözülmesini sağlayan yöntemler içerir. El-Harizmi’nin cebir alanındaki katkıları, sadece sayılar ve hesaplamalarla sınırlı kalmamış, denklemlerin çözümüne yönelik soyut ve sembolik bir sistem geliştirmiştir. O, ikinci dereceden denklemleri çözümlemeye yönelik sistematik yöntemler sunmuş ve bu denklemleri “tam kare”, “eksik kare” gibi farklı sınıflara ayırmıştır .
El-Harizmi’nin cebir ile ilgili diğer önemli katkıları şunlardır:
- Lineer ve Quadratik Denklemler: Cebir kitabında birinci ve ikinci dereceden denklemleri çözmek için adım adım yöntemler sunmuştur. Bu yöntemler günümüzde hala temel cebir öğretiminde kullanılmaktadır .
- Sıfırın Kullanımı: El-Harizmi, Hint matematikçilerin geliştirdiği sıfır kavramını Arap matematiğine kazandırmış ve bu sayede sıfırın modern matematiksel hesaplamalarda kullanılmasını sağlamıştır .
- Ondalık Sistem: Onun çalışmaları, günümüzde kullandığımız ondalık sayı sisteminin yaygınlaşmasına büyük katkıda bulunmuştur .
Algoritma ve Bilgisayar Bilimleri
El-Harizmi’nin adı, günümüzde “algoritma” terimiyle de ilişkilendirilir. Aslında “algoritma” kelimesi, onun Latinceleştirilmiş ismi olan “Algoritmi”den gelmektedir. El-Harizmi, Hint rakamlarını kullanarak aritmetik işlemleri gerçekleştirmek için sistematik adımlar içeren algoritmalar geliştirmiştir. Bu algoritmalar, günümüzde bilgisayar biliminin temel taşlarından biri olarak kabul edilir. Bilgisayar programlamasında ve kodlamada kullanılan algoritma kavramı, onun matematiksel düşünce sistemine dayanır .
Coğrafya ve Astronomi Çalışmaları
El-Harizmi’nin yalnızca matematikle değil, coğrafya ve astronomi ile de ilgilendiği bilinmektedir. Özellikle coğrafya alanında, yeryüzünün haritalanması konusunda önemli katkılar yapmıştır. Halife Memun’un emriyle, dünyanın daha doğru bir haritasını çıkarmak için astronomik ve coğrafi gözlemler yapmış ve Antik Yunan coğrafyacısı Ptolemy’nin hatalarını düzeltmiştir .
En önemli coğrafi eseri, “Kitab Surat al-Ard” (Yeryüzünün Tasviri) adlı çalışmasıdır. Bu eser, dünyanın bilinen enlem ve boylamlarını içeren ayrıntılı haritalar sunar ve çeşitli yerleşim birimlerinin coğrafi konumlarını daha doğru bir şekilde tanımlar .
Astronomi alanında ise, el-Harizmi çeşitli astronomik tablolar oluşturmuştur. Zij adı verilen bu tablolar, gök cisimlerinin hareketlerinin hesaplanması ve yıl uzunluğunun belirlenmesi gibi konularda kullanılmıştır. Onun astronomik gözlemleri ve hesaplamaları, İslam dünyasında ve Avrupa’da yüzyıllarca referans alınmıştır .
Bilime ve Dünyaya Katkıları
El-Harizmi’nin çalışmaları, İslam dünyasında ve daha sonra Avrupa’da Rönesans döneminde büyük bir yankı uyandırmıştır. Onun eserleri, önce Arapçadan Latinceye çevrilmiş, ardından Avrupa’nın bilimsel gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. 12. yüzyılda cebir üzerine yazdığı eser Latince’ye çevrilerek “Algoritmi de Numero Indorum” adıyla yayımlandı ve Avrupa’da cebirin temelini attı .
El-Harizmi’nin geliştirdiği matematiksel kavramlar, zamanla bilimsel ve teknolojik devrimlerin yolunu açmış ve günümüz modern bilim anlayışının temellerini atmıştır. Özellikle matematik, bilgisayar bilimi, mühendislik ve astronomi gibi alanlarda onun çalışmaları, halen kullanılmakta ve öğretilmektedir .
Muhammed bin Musa el-Harizmi, sadece İslam dünyası için değil, tüm insanlık için önemli bir bilim insanıdır. Onun matematik, cebir ve algoritma alanındaki çalışmaları, günümüzde dahi büyük bir etkiye sahiptir. Bilgisayar biliminin temelini atan algoritmalar, ondalık sistem ve cebirsel denklemler gibi kavramlar, onun bilimsel mirasının birer parçasıdır. El-Harizmi, bilime yaptığı bu katkılar sayesinde “Matematiğin Babası” olarak anılmayı hak etmiştir .
Kaynaklar
- Berggren, J.L., “Mathematics and Her Sisters in Medieval Islam: A Selective Review of Work Done from 1985 to 1995,” Historia Mathematica, 1997.
- Sayılı, A., The Observatory in Islam, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1960.
- O’Connor, J.J., Robertson, E.F., “Al-Khwarizmi,” MacTutor History of Mathematics Archive, 1999.
- Katz, Victor J., “A History of Mathematics: An Introduction,” Addison Wesley, 1993.
- Youschkevitch, A.P., “Al-Khwarizmi,” Complete Dictionary of Scientific Biography, 2008.
- Struik, D.J., “A Concise History of Mathematics,” Dover Publications, 1987.
- Gandz, Solomon, “The Origin of the Term Algebra,” Osiris, 1936.
- Høyrup, J., “Algebra and Naive Geometry: An Investigation of Some Basic Aspects of Old Babylonian Mathematical Thought,” Algebra and Geometry in Ancient Mesopotamia, 2002.
- Rashed, R., The Development of Arabic Mathematics: Between Arithmetic and Algebra, Springer, 1994.
- Kennedy, E.S., “The Astronomical Tables of al-Khwarizmi,” Isis, 1956.
- Sezgin, F., Mathematical Geography and Cartography in Islam and Their Continuation in the Occident, Institut für Geschichte der Arabisch-Islamischen Wissenschaften, 2005.
- Hogendijk, J.P., “Al-Khwarizmi’s Astronomical Tables Revisited,” Studies in History and Philosophy of Science Part A, 1986.
- Rosen, Frederic, “The Algebra of Mohammed ben Musa,” The Oriental Translation Fund, 1831.
- Al-Daffa, Ali Abdullah, The Muslim Contribution to Mathematics, Croom Helm, 1977.
