Lamb kayması, kuantum elektrodinamiğinde (QED) hidrojen atomundaki elektronun enerji seviyelerinde kuantum dalgalanmaları nedeniyle meydana gelen bir düzeltmedir. 1947 yılında Willis Lamb ve Robert Retherford tarafından keşfedilmiştir. Bu olay, kuantum mekaniği ve Maxwell’in elektromanyetizma teorisi arasındaki etkileşimleri açıklamak için QED’nin önemli bir testi olarak kabul edilir.
Lamb kayması, elektronun boşluktaki sanal fotonlarla etkileşiminden kaynaklanır. Bu etkileşim, elektronun kendisiyle etkileşime girmesi gibi düşünülebilir. Bu etkileşim, elektronun enerji seviyelerinde bir kaymaya neden olur, bu da özellikle S ve P orbitalleri arasında gözlemlenebilir.
Hidrojen atomu için Dirac denkleminin çözümü olan elektronun enerji seviyeleri şu şekilde verilir:
$$ E_n = – \frac{Z^2}{n^2} \cdot Ry $$
burada E_n, n’inci seviyenin enerjisi, Z atom numarası ve Ry Rydberg sabitidir.
Lamb kayması, elektronun enerji seviyelerine eklenen ek bir düzeltme terimi olarak ifade edilir ve bu formülle verilir:
$$ \Delta E_{LS} = \frac{\alpha^5 \cdot m_e \cdot c^2}{\pi \cdot n^3} \left( \ln \frac{1}{\alpha^2} – \beta(n, l) \right) $$
burada alpha ince yapı sabiti, m_e elektron kütlesi, c ışık hızı ve beta(n, l) belirli bir kuantum durumuna bağlı olan korektif bir faktördür.
Lamb kayması, spektroskopi yöntemleri kullanılarak ölçülmüştür. En önemli ölçümlerden biri, hidrojen atomunun 2S ve 2P enerji seviyeleri arasındaki frekans farkının ölçülmesidir. Bu fark, doğrudan Lamb kaymasının bir sonucu olarak kabul edilir.
Lamb kayması, kuantum alan teorisinin doğruluğunu ispatlayan önemli bir fenomendir. QED’nin temel tahminlerinden birini teyit etmiş ve modern fizikte önemli bir yere sahiptir. Bu fenomen, aynı zamanda daha karmaşık atomlar ve moleküllerdeki elektron davranışlarını anlamak için de kullanılmaktadır.
Kaynaklar:
– Lamb, W. E., & Retherford, R. C. (1947). Fine Structure of the Hydrogen Atom by a Microwave Method. Physical Review, 72(3), 241–243.
– Bethe, H. A. (1947). The Electromagnetic Shift of Energy Levels. Physical Review, 72(4), 339–341.
