KISA CEVAP:
Nebula, uzaydaki devasa gaz ve toz bulutudur. Bazı bulutsular (nebulanın diğer adı) ölen bir yıldızın patlaması sonucunda etrafa saçılan gaz ve tozlardan ortaya çıkar. Örneğin bir süpernova. Diğer bulutsular ise yeni yeni şekillenmeye başlayan bir yıldızın bölgeleridir.
Bu kozmik toz ve gaz kuleleri Kartal Nebulası’nın bir kısmını oluşturmaktadır. Yaratılış Sütunları diye anılan bu nebula, kendi içindeki aktif yıldız oluşumu bölgesinin bir parçasıdır. Kaynak: NASA, ESA ve The Hubble Heritage Team (STScI/AURA)
Bir Nebulada Yıldızlar Nasıl Oluşur?
Bulutsular, toz ve gazlardan oluşur. Bunlar çoğunlukla Hidrojen ve Helyum gazlarıdır. Bir bulutsunun içindeki tozlar ve gazlar çok geniş bir şekilde yayılmışlardır. Ancak yerçekimi gaz ve toz yığınlarını yavaşça çekmeye başlar. Bu yığınlar daha büyük hale geldikçe yerçekimleri de gittikçe daha güçlü hale gelir.
En nihayetinde gaz ve toz yığını o kadar çok büyür ki kendi yerçekiminden dolayı çöker. Bu çöküş bulutun merkezindeki maddeleri ısıtır ve bu sıcak merkez bir yıldızın başlangıcı haline gelir.
Carina Bulutsusunun bu fotoğrafında, küçük yeşil ve beyaz noktaları pembe toz bulutunun içinde görebilirsiniz. Bu küçük noktalar yeni şekillenen yıldızların ta kendisidir. Kaynak: NASA/JPL-Caltech/ Colorado Üniversitesi
Nebulalar Nerededir?
Bulutsular yıldızların arasındaki uzayda bulunurlar –ayrıca yıldızlararası uzay olarak da bilinir. Dünyaya bilinen en yakın bulutsu Helix Bulutsusu olarak adlandırılır. Bu bulutsu ölü bir yıldızın (muhtemelen Güneş gibi bir yıldızın) kalıntısıdır. Helix, Dünyadan yaklaşık olarak 700 ışık yılı uzaklıktadır. Yani bu, siz ışık hızında bile seyahat ediyor olsanız oraya 700 yılda ulaşabilirsiniz demek oluyor.
Nebulaların Nasıl Göründüklerini Nerden Biliyoruz?
Astronomlar, çok uzaktaki bulutsuların fotoğraflarını çekebilmek için oldukça güçlü teleskoplar kullanırlar. NASA’nın Spitzer Uzay teleskobu ve Hubble Uzay Teleskobu gibi uzay teleskopları çok uzaklardaki bulutsuların görüntülerini yakalayabilmiştir.
Nebulaları Kim Keşfetti?
Gökyüzündeki birçok şeyde olduğu gibi, çoğu insan bulutsuların kâşifi unvanına da sahip olabilir. Bulutsudan bahseden ilk kişi 964 yılında Persli astronom olan Abd al-Rahman al-Sufi’dir. Kendisi “küçük bir bulut” olduğunu fark ederek Andromeda Galaksisi hakkında yazı yazmıştır. 1054 yılında ilk Arap ve Çin astronomları ayrıca bir süpernova sonucunda oluşmuş olan Yengeç Bulutsusunun varlığını fark etmişlerdir.
Bu fotoğraf size ürkütücü bir göz gibi görünebilir. Ancak bu bir bulutsu. NASA’nın Spitzer Uzay Teleskobu Helix Bulutsusunun bu görüntüsünü yakaladı. Bu bulutsu Dünyadan yaklaşık 700 ışık yılı uzaklıktaki Aquarius Takımyıldızında yer almaktadır. Kaynak: NASA/Caltech/Arizona Üniversitesi
Nicolas-Claude Fabri de Peiresc Orion Bulutsusunu 1610 yılında keşfetmiştir. Bu bulutsu 1618 yılında Johann Baptist Cysat tarafından gözlemlenmiştir. Yine de ilk detaylı gözlemler ünlü bilim insanı Christiaan Huygens tarafından 1659 yılında yapılmıştır. Ayrıca Huygens merkezcil kuvvet formülünü standartlaştıran ilk kişiydi. Formülünü 1659 yılında yayınlamıştır. Yani Huygens için büyük bir yıl olmuştur.
Yaklaşık 50 yıl sonra Edmond Halley altı farklı Nebula hakkında bir yazı yazmıştır. Bu sebeple kendisinin ardından bir kuyruklu yıldıza ismi verilmiştir. (Britanya’da ikinci Kraliyet Astronomu olarak görev yapan çok başarılı bir bilim insanıydı.)
Ardından ünlü isimler bulutsuların başına üşüşmüşlerdir. Edwin Hubble bulutsuların ürettikleri ışık spektrumlarına dayanan bir sistem oluşturarak nebulaların sınıflandırılmalarında yardımcı olmuştur. Ayrıca neredeyse tüm bulutsuların bağlantılı olduğu yıldızları ve yıldız ışığı tarafından aydınlatılanları keşfetmiştir.
Nebulaları Görebilir miyim?
Bazı bulutsular çıplak gözle görülebilecek kadar parlak olurlar. Orion Bulutsusu bunlardan bir tanesidir. Bu bulutsu yıldızların arasındaki Orion’un kılıcı takımyıldızında yer almaktadır. Diğer birçok bulutsu ise teleskoplar aracılığıyla gözlemlenebilir. Bu bulutsular ne kadar çok yıldızın etraflarında olup bulutsulara şekil veren toz bulutlarını ne kadar çok aydınlattığına dayanarak gerçekleşmektedir. Ancak, genellikle yıldız kümeleriyle, galaksileri ve bulutsuları benzer yapıları nedeniyle birbirinden ayırt etmek zordur.
Spitzer ve Hubble gibi gelişmiş uzay teleskopları vasıtasıyla bulutsulara ait bir sürü inanılmaz etkileyici fotoğraflara sahibiz. Bu fotoğrafların çoğu kızılötesi ya da sahte renk atama görüntüleriyle oluşturulmuştur ama yine de oldukça dikkat çekici görüntülerdir. Bu görüntüler bilim insanlarının üzerinde çalışacağı mevcut bulutsuların ne kadar geniş çapta ve çeşitlilikte olduğunu göstermektedir. Bulutsuların hepsi uzayda ışık yılı uzaklıklarda. Bazıları daha küçük ve inceyken bazıları oldukça iyi tanımlanmış durumda.
Kaynak:
https://spaceplace.nasa.gov/nebula/en/
https://spacecenter.org/what-is-a-nebula/
